می‌خواهید بدانید مالیات بر ارث چیست و چقدر باید بپردازید؟ در این راهنما، تعریف ساده و تفاوت‌ها را می‌گوییم، سپس طبقات وراث و نرخ هر دارایی (خانه، خودرو، سپرده، سهام، سرقفلی و …) را مرور می‌کنیم. بعد، مهلت‌ها، مدارک و مراحل اظهارنامه را قدم‌به‌قدم توضیح می‌دهیم و با یک مثال محاسبه واقعی جمع‌بندی می‌کنیم. در ادامه از معافیت‌ها و کسورات تا جرایم، تقسیط، بخشودگی و مسیر اعتراض را می‌بینید و در پایان، موارد خاص و FAQ (سهام بورسی/غیربورسی، اموال خارج از کشور، نکات دفترخانه‌ای) را یکجا پاسخ می‌دهیم.
قانون و مبانی (به‌روزرسانی‌های بعد از ۱۳۹۵)
تغییرات مهم قانون جدید نسبت به قبل از ۱۳۹۴/۱۳۹۵
اگر دنبال پاسخ دقیق به این سؤال باشید که مالیات بر ارث چیست و چه تغییراتی در قانون آن رخ داده، باید بدانید که مهم‌ترین نقطه عطف در این زمینه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم در سال ۱۳۹۴ و اجرای آن از ابتدای سال ۱۳۹۵ است.
در قانون قدیم، وراث برای کل دارایی‌های متوفی یکجا مالیات پرداخت می‌کردند و روند محاسبه بسیار پیچیده بود. اما در قانون جدید:
- مالیات بر ارث به‌صورت تفکیک‌شده بر اساس نوع دارایی (ملک، خودرو، سپرده، سهام و …) محاسبه می‌شود.
- نرخ‌ها شفاف‌تر و ساده‌تر شده‌اند و هر نوع دارایی درصد مشخصی دارد.
- فرآیند ارائه اظهارنامه از ۶ ماه به یک سال از تاریخ فوت افزایش یافته است تا وراث فرصت بیشتری برای جمع‌آوری مدارک و انجام امور اداری داشته باشند.
به همین دلیل، قانون جدید هم برای مأموران مالیاتی و هم برای مردم، فرآیند روشن‌تر و قابل‌فهم‌تری ایجاد کرده است.
مواد کلیدی : ماده ۱۷ (اموال مشمول و نرخ‌ها)، ماده ۲۶/۳۴ (اظهارنامه و فرآیند)
- ماده ۱۷: فهرست اموال مشمول مالیات بر ارث و نرخ‌های هر کدام (از جمله املاک، خودرو، سپرده بانکی، سهام بورسی و غیربورسی) را مشخص می‌کند.
- ماده ۲۶: وراث را موظف می‌سازد که ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیات بر ارث را به سازمان امور مالیاتی تسلیم کنند.
- ماده ۳۴: بدون پرداخت مالیات و دریافت گواهی، هیچ انتقال رسمی سندی (مثل ملک یا خودرو) در دفاتر اسناد رسمی امکان‌پذیر نیست.
با تکیه بر این مواد قانونی، مشخص می‌شود که مالیات بر ارث نه‌تنها یک تکلیف مالیاتی است، بلکه شرط لازم برای انتقال و ثبت قانونی اموال متوفی هم محسوب می‌شود.
برخی درآمدها مثل درآمدهای با مالیات مقطوع شرایط متفاوتی نسبت به مالیات بر ارث دارند و به‌صورت جداگانه محاسبه می‌شوند.
طبقات وراث و نرخ مالیات
طبقه اول، دوم، سوم — تعریف و تفاوت‌ها
قانون مالیات بر ارث، وراث را به سه طبقه اصلی تقسیم می‌کند. این تقسیم‌بندی اهمیت زیادی دارد چون میزان مالیاتی که پرداخت می‌کنید، مستقیماً به طبقه وراث بستگی دارد:
- طبقه اول: پدر، مادر، همسر، فرزندان و نوه‌ها. (نزدیک‌ترین خویشاوندان)
- طبقه دوم: خواهر، برادر، عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها.
- طبقه سوم: سایر خویشاوندان دورتر و حتی افراد غیرخویشاوند که در وصیت‌نامه سهمی دارند.
هرچه نسبت فامیلی دورتر باشد، نرخ مالیات سنگین‌تر می‌شود.
جدول نرخ‌ها برای هر طبقه ( دو و چهار برابر شدن در طبقات دوم و سوم )
برای اینکه بدانیم مالیات بر ارث چیست و دقیقاً چطور محاسبه می‌شود، باید نرخ‌ها را در نظر بگیریم:
| نوع وراثت | نرخ مالیات پایه (طبقه اول) | طبقه دوم | طبقه سوم |
|---|---|---|---|
| املاک | ۷.۵٪ | ۱۵٪ | ۳۰٪ |
| خودرو | ۲٪ | ۴٪ | ۸٪ |
| سپرده بانکی | ۳٪ | ۶٪ | ۱۲٪ |
| سهام بورسی | ۰.۷۵٪ | ۱.۵٪ | ۳٪ |
| سهام غیربورسی/سهم‌الشرکه | ۶٪ | ۱۲٪ | ۲۴٪ |
| سایر دارایی‌ها (سرقفلی، حق‌الامتیاز و …) | ۱۰٪ | ۲۰٪ | ۴۰٪ |
همان‌طور که می‌بینید، نرخ‌ها برای طبقه دوم دو برابر و برای طبقه سوم چهار برابر نرخ پایه (طبقه اول) است.
مثال عددی کوتاه از تفاوت طبقات در محاسبه
فرض کنید متوفی یک آپارتمان به ارزش ۵ میلیارد تومان داشته است:
- اگر ورثه در طبقه اول باشد (مثلاً فرزند)، باید ۷.۵٪ × ۵ میلیارد = ۳۷۵ میلیون تومان مالیات پرداخت کند.
- اگر ورثه در طبقه دوم باشد (مثلاً برادر)، نرخ دو برابر می‌شود: ۱۵٪ × ۵ میلیارد = ۷۵۰ میلیون تومان.
- اگر ورثه در طبقه سوم باشد (مثلاً پسرعمو یا شخصی خارج از خانواده نزدیک)، مالیات چهار برابر می‌شود: ۳۰٪ × ۵ میلیارد = ۱.۵ میلیارد تومان.
این مثال نشان می‌دهد که شناخت طبقه وراث چه تأثیر چشمگیری در تعیین میزان مالیات دارد.
نرخ / درصد مالیات برای انواع دارایی ها (قانون جاری)
برای درک بهتر اینکه مالیات بر ارث چیست، ابتدا باید ماهیت دارایی در حسابداری و طبقه‌بندی آن‌ها (جاری و غیرجاری) را بشناسیم.
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که کاربران بعد از جستجوی «مالیات بر ارث چیست» دارند، این است که:
«برای هر نوع دارایی چه میزان مالیات باید پرداخت کنیم؟»
قانون جدید مالیات‌های مستقیم (اجرایی از سال ۱۳۹۵) نرخ مشخصی برای هر دارایی تعیین کرده که در ادامه به تفکیک آورده‌ایم.
| نوع دارایی | نرخ مالیات (طبقه اول) | طبقه دوم | طبقه سوم |
|---|---|---|---|
| املاک مسکونی | ۷.۵٪ | ۱۵٪ | ۳۰٪ |
| وسایل نقلیه | ۲٪ | ۴٪ | ۸٪ |
| سپرده بانکی | ۳٪ | ۶٪ | ۱۲٪ |
| سهام بورسی | ۰.۷۵٪ | ۱.۵٪ | ۳٪ |
| سهام غیربورسی / سهم‌الشرکه | ۶٪ | ۱۲٪ | ۲۴٪ |
| حق واگذاری / سرقفلی | ۳٪ | ۶٪ | ۱۲٪ |
| سایر اموال / زیورآلات / حق‌الامتیاز | ۱۰٪ | ۲۰٪ | ۴۰٪ |
املاک مسکونی/تجاری/اداری (۷.۵٪ / ۳٪ …)
- املاک مسکونی: وراث طبقه اول باید ۷.۵٪ ارزش معاملاتی ملک را بپردازند.
- املاک تجاری و اداری: نرخ پایین‌تری دارند و معمولاً ۳٪ از ارزش معاملاتی آن‌ها محاسبه می‌شود.
تفاوت مهم: «ارزش معاملاتی» همان قیمتی است که اداره دارایی تعیین می‌کند، نه قیمت بازار.
وسایل نقلیه (۲٪)
اگر متوفی خودرو یا وسیله نقلیه‌ای داشته باشد، وراث موظف به پرداخت ۲٪ از ارزش روز خودرو هستند.
به همین دلیل، حتی خودروهای قدیمی با ارزش پایین هم مشمول مالیات می‌شوند، اما مبلغ پرداختی ناچیز خواهد بود.
سپرده های بانکی (۳٪)
سپرده‌های بانکی و برخی دارایی‌های نقدی در ردیف دارایی‌های جاری قرار می‌گیرند و رعایت اصول سرمایه‌گذاری در دارایی‌های جاری می‌تواند نقش مهمی در مدیریت مالی وراث داشته باشد
سپرده‌های بانکی و سودهای تعلق‌گرفته به آن‌ها، مشمول ۳٪ مالیات هستند.
بانک‌ها بدون ارائه گواهی مالیاتی، اجازه آزادسازی سپرده های متوفی را به وراث نمی‌دهند.
سهام بورسی (۰.۷۵٪) و سهام غیربورسی / سهم الشرکه (۶٪)
- سهام بورسی: نرخ بسیار پایین و تنها ۰.۷۵٪ از ارزش روز سهام است.
- سهام غیر بورسی و سهم الشرکه در شرکت‌ها : نرخ بالاتر، معادل ۶٪ ارزش سهم‌الشرکه.
نکته: برای سهام غیربورسی معمولاً نیاز به کارشناسی رسمی دادگستری برای تعیین ارزش وجود دارد.
حق واگذاری/سرقفلی (۳٪)
اگر متوفی دارای سرقفلی یا حق کسب و پیشه بوده باشد، وراث باید ۳٪ از ارزش روز سرقفلی را به‌عنوان مالیات بر ارث پرداخت کنند.
سایر اموال/حق‌الامتیاز/زیورآلات (۱۰٪)
برای دارایی‌هایی مثل:
- حق‌الامتیازها (مثلاً مجوز فعالیت)
- زیورآلات و طلا و جواهر
- آثار هنری یا سایر اموال قابل‌ارزش‌گذاری
نرخ مالیات بر ارث برابر با ۱۰٪ ارزش روز آن‌ها تعیین شده است.
مبنای ارزش‌گذاری (ارزش روز، ارزش معاملاتی/ کارشناسی ) و تفاوت املاک مسکونی/ تجاری
- املاک مسکونی بر اساس «ارزش معاملاتی» اداره مالیات محاسبه می‌شوند (معمولاً کمتر از قیمت بازار است).
- املاک تجاری و اداری نرخ متفاوت دارند چون در قانون طبقه‌بندی جداگانه‌ای برای آن‌ها وجود دارد.
- وسایل نقلیه و سهام بورسی بر اساس «ارزش روز» محاسبه می‌شوند.
- سهام غیربورسی، سهم‌الشرکه و سر قفلی معمولاً نیازمند «کارشناسی رسمی» هستند تا ارزش دقیق تعیین شود.
جدول خلاصه نرخ‌ها
| نوع دارایی | نرخ مالیات (طبقه اول) |
|---|---|
| املاک مسکونی | ۷.۵٪ از ارزش معاملاتی |
| املاک تجاری/اداری | ۳٪ از ارزش معاملاتی |
| وسایل نقلیه | ۲٪ از ارزش روز |
| سپرده‌های بانکی | ۳٪ |
| سهام بورسی | ۰.۷۵٪ از ارزش روز |
| سهام غیربورسی/سهم‌الشرکه | ۶٪ |
| حق واگذاری/سرقفلی | ۳٪ |
| سایر اموال/زیورآلات/حق‌الامتیاز | ۱۰٪ |
برای پاسخ کامل به سؤال «مالیات بر ارث چیست»، باید گفت که نرخ مالیات به نوع دارایی وابسته است. املاک مسکونی بیشترین مورد پرسش کاربران است (۷.۵٪)، اما دارایی‌های دیگر مثل سهام بورسی و سپرده بانکی نرخ‌های متفاوتی دارند. دانستن این درصدها به وراث کمک می‌کند تا از ابتدا تصویر روشنی از هزینه‌ها داشته باشند.
مهلت‌ها، اظهارنامه و مدارک لازم
| مرحله | توضیح | مدارک موردنیاز |
|---|---|---|
| ۱. ثبت اظهارنامه | ورود به سامانه my.tax.gov.ir و تکمیل فرم | گواهی فوت، شناسنامه متوفی و وراث |
| ۲. بارگذاری مدارک | ارسال اسناد مربوط به املاک، خودرو، سپرده و سهام | سند ملک، کارت خودرو، دفترچه سپرده، برگه سهام |
| ۳. بررسی و ارزش‌گذاری | ارزیابی توسط اداره مالیات بر اساس تاریخ فوت | مدارک کارشناسی در صورت نیاز |
| ۴. صدور قبض مالیاتی | محاسبه مالیات برای هر وارث بر اساس سهم‌الارث | شناسه قبض و پرداخت |
| ۵. پرداخت و دریافت گواهی | پرداخت آنلاین یا حضوری و دریافت گواهی ماده ۱۸۷ | رسید پرداخت، تاییدیه سامانه |
مهلت ارسال اظهارنامه (قانون جدید تا یک سال ، قدیم ۶ ماه)
یکی از اولین دغدغه‌های وراث بعد از فوت متوفی این است که «تا چه زمانی فرصت داریم اظهارنامه مالیات بر ارث را تحویل بدهیم؟»
- قانون قدیم (قبل از ۱۳۹۵): وراث تنها ۶ ماه فرصت داشتند تا اظهارنامه را تکمیل و به اداره مالیات ارائه کنند.
- قانون جدید (بعد از ۱۳۹۵): این زمان به یک سال کامل افزایش یافت.
این تغییر باعث شد فشار روحی و اداری از دوش خانواده‌ها برداشته شود و آن‌ها بتوانند با آرامش بیشتری امور انحصار وراثت و جمع‌آوری مدارک را پیگیری کنند.
مدارک موردنیاز (شناسنامه/گواهی فوت/انحصار وراثت/…)
برای اینکه بدانیم مالیات بر ارث چیست و چطور باید پرداخت شود، باید مدارک لازم را بشناسیم. مهم‌ترین مدارک عبارت‌اند از:
- گواهی فوت متوفی
- شناسنامه و کارت ملی متوفی
- شناسنامه و کارت ملی همه وراث
- گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف
- اسناد و مدارک مربوط به اموال متوفی (سند ملک، کارت خودرو، دفترچه سپرده، برگه سهام و …)
- گواهی‌های بانکی یا بورس برای تأیید دارایی‌ها
داشتن این مدارک باعث می‌شود اظهارنامه بدون نقص ثبت شود و فرآیند دریافت گواهی مالیات بر ارث سریع‌تر پیش برود.
سامانه‌های رسمی: my.tax.gov.ir و ersportal.tax.gov.ir (مراحل ثبت‌نام و ارسال)
دیگر نیازی به رفت‌وآمد حضوری مداوم نیست. سازمان امور مالیاتی کشور دو سامانه اصلی برای ثبت و پیگیری اظهارنامه معرفی کرده است:
- سامانه my.tax.gov.ir
- ورود به درگاه ملی خدمات مالیاتی
- ثبت‌نام اولیه و ورود با نام کاربری و رمز عبور
- انتخاب گزینه «اظهارنامه مالیات بر ارث» و تکمیل فرم‌ها
- سامانه ersportal.tax.gov.ir
- مخصوص بارگذاری مدارک و پیگیری وضعیت اظهارنامه
- امکان مشاهده بدهی مالیاتی و پرداخت آنلاین
💡 نکته: استفاده از این سامانه‌ها باعث می‌شود وراث بدون مراجعه حضوری هم بتوانند مراحل قانونی را پیش ببرند.
نکته اجرایی: چه زمانی ارزش‌گذاری انجام می‌شود و مبنای تاریخ فوت چیست؟
مبنای اصلی در تعیین میزان مالیات، تاریخ فوت متوفی است. یعنی:
- تمام دارایی‌های متوفی بر اساس ارزش روز در تاریخ فوت ارزش‌گذاری می‌شوند.
- برای املاک، «ارزش معاملاتی» در تاریخ فوت مبنا قرار می‌گیرد.
- برای سهام و خودرو، ارزش روز کارشناسی یا قیمت روز بازار ملاک خواهد بود.
به همین دلیل، حتی اگر وراث چند سال بعد اقدام کنند، ملاک همچنان تاریخ فوت است، نه زمان ارائه اظهارنامه.
مراحل مرحله‌به‌مرحله پرداخت و دریافت گواهی‌های لازم
از تکمیل فرم‌ها تا دریافت گواهی ماده ۱۸۷/گواهی مالیات بر ارث
بعد از تکمیل اظهارنامه، مسیر زیر را باید طی کنید:
- ثبت اظهارنامه در سامانه و بارگذاری مدارک لازم.
- بررسی مدارک توسط اداره مالیات و تعیین ارزش اموال.
- صدور قبض مالیاتی متناسب با سهم هر وارث.
- پرداخت مالیات به‌صورت آنلاین یا حضوری در بانک‌های معرفی‌شده.
- دریافت گواهی مالیات بر ارث (ماده ۱۸۷ قانون مالیات‌ها) که شرط انتقال رسمی اسناد در دفاتر اسناد رسمی و بانک‌هاست.
این گواهی همان مدرکی است که وراث برای فروش یا انتقال ملک، خودرو یا آزادسازی سپرده‌های بانکی به آن نیاز دارند.
خطاهای رایج کاربران در سامانه و رفع آن
با وجود دیجیتالی شدن فرآیند، هنوز هم بسیاری از کاربران با مشکلاتی مواجه می‌شوند. برخی از خطاهای پرتکرار:
- بارگذاری ناقص مدارک → نتیجه: برگشت پرونده و تأخیر در بررسی.
- ثبت اطلاعات اشتباه وراث یا اموال → راه‌حل: ویرایش سریع اطلاعات در سامانه قبل از تأیید نهایی.
- عدم توجه به مهلت یک‌ساله → در این حالت، وراث مشمول جرایم دیرکرد می‌شوند.
- فراموشی رمز عبور سامانه → بازیابی از طریق گزینه «بازیابی رمز» در my.tax.gov.ir امکان‌پذیر است.
توصیه کاربردی: قبل از ثبت نهایی، یک بار همه اطلاعات را با وراث دیگر و مدارک رسمی تطبیق دهید. این کار از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می‌کند.
محاسبه مالیات بر ارث — راهنمای عملی با مثال
یکی از چالش‌های وراث در انتقال اموال، تشخیص هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای است؛ آشنایی با نحوه ثبت هزینه‌های سرمایه‌ای می‌تواند در حسابداری صحیح ماترک مؤثر باشد.
سناریوی کامل برای یک ماترک نمونه (خانه + خودرو + سپرده + سهام)
برای اینکه بهتر درک کنیم مالیات بر ارث چیست و چطور محاسبه می‌شود، یک مثال واقعی در نظر بگیریم:
فرض کنید متوفی اموالی به شرح زیر داشته است:
- یک آپارتمان مسکونی به ارزش ۵ میلیارد تومان
- یک خودرو به ارزش ۸۰۰ میلیون تومان
- سپرده بانکی ۱ میلیارد تومان
- سهام بورسی به ارزش ۷۰۰ میلیون تومان
کل ماترک برابر با ۷.۵ میلیارد تومان خواهد بود.
جمع‌بندی نرخ‌ها بر اساس طبقه وراث و ارائه یک مثال عددی گام‌به‌گام
طبق قانون:
- املاک مسکونی (۷.۵٪) → ۳۷۵ میلیون تومان
- خودرو (۲٪) → ۱۶ میلیون تومان
- سپرده بانکی (۳٪) → ۳۰ میلیون تومان
- سهام بورسی (۰.۷۵٪) → ۵.۲۵ میلیون تومان
🔹 مجموع مالیات برای طبقه اول وراث (فرزندان یا همسر) = ۴۲۶.۲۵ میلیون تومان
حالا اگر همین ماترک به وراث طبقه دوم (خواهر، برادر، عمو و …) برسد، نرخ‌ها دو برابر می‌شود:
→ ۸۵۲.۵ میلیون تومان
و اگر در طبقه سوم (خویشاوندان دور یا افراد غیرخویشاوند) باشند، نرخ‌ها چهار برابر خواهد شد:
→ ۱.۷ میلیارد تومان
این مثال نشان می‌دهد که جایگاه وراث در طبقه‌بندی، تأثیر مستقیم و بزرگی روی مبلغ مالیات دارد.
ابزارهای محاسبه آنلاین
برای راحتی کاربران، برخی وب‌سایت‌ها مانند Ravi Hesab ابزار محاسبه آنلاین مالیات بر ارث ارائه کرده‌اند.
کافیست نوع دارایی و ارزش تقریبی آن را وارد کنید تا محاسبه خودکار نرخ‌ها را ببینید.
این ابزارها برای گرفتن یک برآورد سریع بسیار مفیدند، هرچند نتیجه نهایی همیشه باید با اداره مالیات تطبیق داده شود.
برای سهولت در ثبت اموال و محاسبه مالیات، استفاده از نرم افزار حسابداری می‌تواند کمک بزرگی به وراث باشد و خطاهای انسانی را به حداقل برساند.
معافیت‌ها، کسورات و استثناها
در فرآیند محاسبه مالیات، بعضی هزینه‌ها مثل هزینه‌های جذب نشده تأثیر مستقیمی در کاهش مالیات ندارند و باید جداگانه بررسی شوند.
دیون متوفی، واجبات مالی/عبادی، هزینه‌های کفن‌ودفن
قبل از محاسبه مالیات بر ارث، باید دیون متوفی مشخص شوند که در حسابداری در دسته بدهی‌های جاری و غیر جاری در ترازنامه طبقه‌بندی می‌شوند.
قانون‌گذار برای اینکه عدالت مالیاتی رعایت شود، برخی هزینه‌ها و دیون متوفی را قبل از محاسبه مالیات بر ارث کسر می‌کند:
- دیون متوفی : بدهی‌های بانکی، چک‌ها، وام‌ها و سایر بدهی‌های قانونی.
- واجبات مالی و عبادی : مثل خمس و زکات یا حج واجب اگر بر ذمه متوفی بوده باشد.
- هزینه‌های کفن‌ودفن : هزینه‌های معقول مربوط به خاکسپاری و مراسم اولیه.
این موارد از ارزش ماترک کسر می‌شوند و مالیات بر اساس باقی‌مانده دارایی محاسبه خواهد شد.
موارد معافیت بر اساس مواد قانون
طبق ماده ۲۴ قانون مالیات‌های مستقیم، برخی دارایی‌ها کلاً از مالیات بر ارث معاف هستند، از جمله:
- وجوه بازنشستگی و وظیفه
- دیه و خسارت‌های بیمه‌ای
- اموالی که طبق قوانین خاص معاف شده باشند (مثلاً بعضی امتیازات دولتی)
این معافیت‌ها باعث می‌شود بخشی از اموال متوفی بدون پرداخت مالیات به وراث منتقل شود.
نکته: اگر ارزش ماترک ≤ دیون و واجبات باشد چه می‌شود؟
گاهی پیش می‌آید که کل اموال متوفی کمتر از بدهی‌ها و واجبات شرعی اوست. در این حالت:
- هیچ مالیاتی از وراث دریافت نمی‌شود.
- ابتدا بدهی‌ها و هزینه‌های واجب از دارایی‌ها پرداخت می‌شود.
- اگر چیزی باقی بماند، میان وراث تقسیم خواهد شد.
این موضوع نشان می‌دهد که مالیات بر ارث چیست تنها یک تکلیف مالی نیست، بلکه به عدالت در تقسیم دارایی و رعایت حقوق طلبکاران و واجبات شرعی هم توجه دارد.
جرایم، بخشودگی و اعتراض
پیامدهای تأخیر در ارسال اظهارنامه/پرداخت
قانون‌گذار برای اینکه وراث موضوع مالیات بر ارث چیست را جدی بگیرند، جریمه‌هایی در نظر گرفته است:
- اگر وراث در مهلت قانونی (یک سال از تاریخ فوت) اظهارنامه را ارائه نکنند، علاوه بر اصل مالیات، جریمه دیرکرد شامل حالشان می‌شود.
- تأخیر در پرداخت قبض مالیاتی نیز موجب تعلق جریمه ۲.۵٪ به ازای هر ماه تأخیر خواهد شد.
- مهم‌تر اینکه بدون گواهی مالیات بر ارث، هیچ بانکی سپرده‌ها را آزاد نمی‌کند و هیچ دفترخانه‌ای سند ملک یا خودرو را انتقال نمی‌دهد.
امکان تقسیط ، بخشودگی جرایم و مسیر اعتراض/ هیئت حل اختلاف
خبر خوب این است که قانون، انعطاف‌هایی برای وراث در نظر گرفته:
- تقسیط بدهی: در صورت سنگین بودن مبلغ، امکان پرداخت اقساطی تا ۳۶ ماه وجود دارد.
- بخشودگی جرایم : سازمان امور مالیاتی گاهی به‌مناسبت‌های خاص یا در صورت ارائه درخواست مستدل، بخشی از جرایم دیرکرد را می‌بخشد.
- اعتراض : اگر وراث نسبت به ارزش‌گذاری یا محاسبه مالیات معترض باشند، می‌توانند از طریق هیئت حل اختلاف مالیاتی اقدام کنند. در این مسیر معمولاً ارجاع به کارشناسان رسمی دادگستری برای تعیین ارزش اموال کلیدی است.
نکته های اجرایی از تجربه بازار (ارجاعات معتبر)
تجربه عملی نشان می‌دهد:
- مراجعه زودهنگام و تکمیل اظهارنامه حتی قبل از انحصار وراثت، سرعت کار را بالا می‌برد.
- بسیاری از مؤسسات مالی و حقوقی (مثل Dad Pouyan) توصیه می‌کنند قبل از بارگذاری مدارک در سامانه، از مشاور متخصص کمک بگیرید تا جلوی خطاهای رایج گرفته شود.
- اگر وراث چند نفر باشند، توافق و هماهنگی آن‌ها برای پرداخت مالیات سهم هر کس، مهم‌ترین عامل جلوگیری از تأخیر است.
موارد خاص و سؤالات پرتکرار
سهام متوفی در بورس vs شرکت‌های خصوصی (بورسی/غیربورسی)
- سهام بورسی: نرخ بسیار پایین (۰.۷۵٪) و فرآیند ساده‌تر.
- سهام غیربورسی یا سهم‌الشرکه در شرکت‌های خصوصی: نرخ بالاتر (۶٪) و نیاز به کارشناسی رسمی دادگستری برای تعیین ارزش واقعی.
- نتیجه: ارزش‌گذاری سهام غیربورسی معمولاً زمان‌برتر و پرهزینه‌تر از سهام بورسی است.
ارث اموال خارج از کشور یا اتباع خارجی
اگر متوفی در خارج از ایران اموالی داشته باشد یا وراث از اتباع خارجی باشند:
- اصل قانون این است که اموال داخل ایران همیشه مشمول مالیات بر ارث ایران هستند.
- درباره اموال خارج از کشور، باید قوانین محل وقوع مال + توافقات بین‌المللی (اگر وجود داشته باشد) بررسی شود.
- اتباع خارجی که در ایران ارث می‌برند نیز مشمول قوانین مالیات ایران هستند.
ملک سرقفلی/ حق کسب و پیشه /مغازه (تفکیک ملکیت و سرقفلی)
در بسیاری از پرونده‌ها، متوفی مالکیت عین مغازه را ندارد بلکه فقط سرقفلی یا حق کسب و پیشه دارد.
- در این حالت، مالیات بر ارث بر اساس ارزش روز سرقفلی (۳٪) محاسبه می‌شود.
- اگر هم ملکیت و هم سرقفلی وجود داشته باشد، باید هر دو جداگانه محاسبه شوند (۷.۵٪ برای ملک مسکونی یا ۳٪ برای ملک تجاری + ۳٪ برای سرقفلی).
انتقال سند، استعلام و نکات دفترخانه‌ای
بدون دریافت گواهی مالیات بر ارث، دفترخانه‌ها اجازه انتقال سند ندارند.
- برای انتقال ملک: ارائه گواهی ماده ۱۸۷ الزامی است.
- برای خودرو: ارائه گواهی مالیاتی به مراکز تعویض پلاک ضروری است.
- برای سپرده‌های بانکی: بانک‌ها قبل از آزادسازی حساب، گواهی مالیات بر ارث را مطالبه می‌کنند.
سؤالات متداول درباره مالیات بر ارث
❓ مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارث چقدر است؟
یک سال از تاریخ فوت متوفی (در قانون جدید).
❓ مالیات بر ارث چگونه محاسبه می‌شود؟
بر اساس نوع دارایی (ملک، خودرو، سهام، سپرده و …) و طبقه وراث (اول، دوم، سوم).
❓ آیا بدهی‌های متوفی در محاسبه مالیات لحاظ می‌شود؟
بله. دیون، واجبات شرعی و هزینه کفن‌ودفن قبل از محاسبه کسر می‌شود.
❓ برای سهام بورسی و غیربورسی نرخ مالیات یکسان است؟
خیر. سهام بورسی ۰.۷۵٪ و سهام غیربورسی ۶٪ محاسبه می‌شود.
❓ آیا می‌توان مالیات بر ارث را قسطی پرداخت کرد؟
بله، امکان تقسیط تا ۳۶ ماه وجود دارد.
❓ بدون گواهی مالیاتی می‌توان سند ملک یا خودرو را منتقل کرد؟
خیر. گواهی مالیات بر ارث شرط اصلی انتقال رسمی اسناد است.
نتیجه گیری :
در نهایت، پاسخ به پرسش اصلی «مالیات بر ارث چیست» نشان می‌دهد که این مالیات بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند انتقال قانونی دارایی‌های متوفی به وراث است. آشنایی با قوانین جدید، نرخ دارایی‌ها، طبقات وراث و معافیت‌ها کمک می‌کند تا وراث از همان ابتدا مسیر درست را انتخاب کنند و از بروز مشکلات حقوقی یا جرایم مالیاتی جلوگیری شود. اگر مراحل ارائه اظهارنامه و پرداخت مالیات را به‌موقع انجام دهید، می‌توانید با خیال راحت گواهی لازم را دریافت کرده و اموال متوفی را به شکل قانونی منتقل کنید.
