انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری نقش مهمی در نشان دادن توان مالی و آینده‌نگری هر کسب‌وکار دارند. در این مقاله یاد می‌گیرید انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری چیستند و چگونه از جاری تفکیک می‌شوند. همچنین با دسته‌بندی آن‌ها شامل دارایی‌های ثابت مشهود، نامشهود، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و دارایی‌های زیستی آشنا می‌شوید. در ادامه، جزئیات ثبت حسابداری، موارد خاص و استثنائات، مثال‌های کاربردی از صنایع مختلف، اشتباهات رایج و یک جدول مقایسه‌ای کامل را بررسی می‌کنیم. در پایان هم به سوالات متداول پاسخ داده‌ایم تا درک این موضوع برای شما ساده‌تر و کاربردی‌تر شود.
چارچوب استانداردی در ایران
نقش استاندارد ۱۴ در طبقه‌بندی جاری و غیرجاری و هدف از این طبقه‌بندی
استانداردهای حسابداری مرتبط با انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری توسط سازمان حسابرسی ایران تدوین و منتشر می‌شوند.استاندارد حسابداری شماره ۱۴ ایران، برای حسابداران، علاوه بر استانداردها، دانستن اینکه دوایر دولتی چیست نیز اهمیت ویژه‌ای در رعایت الزامات قانونی دارد. همچنین یکی از مهم‌ترین مراجع در زمینه نحوه ارائه و طبقه‌بندی اقلام در صورت‌های مالی است که به به‌طور مستقیم به طبقه‌بندی انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری و جاری می‌پردازد. این استاندارد تأکید می‌کند که دارایی‌ها و بدهی‌ها باید به دو گروه اصلی «جاری» و «غیرجاری» تقسیم شوند. هدف از این طبقه‌بندی، افزایش شفافیت و کمک به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی در ارزیابی نقدینگی، توان بازپرداخت تعهدات کوتاه‌مدت و ساختار مالی شرکت است.
به زبان ساده، وقتی کاربر صورت‌های مالی یک شرکت را بررسی می‌کند، باید بتواند به راحتی تشخیص دهد کدام دارایی‌ها در کوتاه‌مدت قابل تبدیل به وجه نقد هستند (جاری) و کدام‌ها ماهیتی بلندمدت دارند (غیرجاری).
مرور استانداردهای مرتبط با انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری
برای درک بهتر انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری ، لازم است به مجموعه‌ای از استانداردهای حسابداری رجوع کنیم:
- استاندارد ۱۱ (دارایی‌های ثابت مشهود): به نحوه شناخت، اندازه‌گیری، استهلاک و افشای دارایی‌های فیزیکی مانند زمین، ساختمان و تجهیزات می‌پردازد.
- استاندارد ۱۷ (دارایی‌های نامشهود): دارایی‌هایی مانند حق اختراع، علامت تجاری و نرم‌افزارها را پوشش می‌دهد.
- استانداردهای ۱۵ و ۲۰ (سرمایه‌گذاری‌ها): مقررات مربوط به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، واحدهای وابسته و مشارکت‌های خاص را بیان می‌کند.
- استاندارد ۳۱ (دارایی‌های نگهداری‌شده برای فروش و عملیات متوقف‌شده): دارایی‌هایی را که مدیریت قصد فروش آن‌ها را دارد و دیگر در عملیات جاری استفاده نمی‌شوند، معرفی می‌کند.
- استاندارد ۲۶ (دارایی‌های زیستی): به دارایی‌های مربوط به بخش کشاورزی مثل دام‌های مولد یا باغ‌های میوه اختصاص دارد.
جدول مقایسه‌ای دارایی‌های غیرجاری
| نوع دارایی | ماهیت فیزیکی | استهلاک‌پذیر | استاندارد مرجع | نمونه‌ها |
|---|---|---|---|---|
| دارایی‌های ثابت مشهود | دارد | بله (به جز زمین) | استاندارد ۱۱ | زمین، ساختمان، ماشین‌آلات |
| دارایی‌های نامشهود | ندارد | برخی بله | استاندارد ۱۷ | حق اختراع، نرم‌افزار، سرقفلی |
| سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت | متغیر (مالی) | ندارد | استانداردهای ۱۵ و ۲۰ | سهام وابسته، مشارکت خاص |
| دارایی‌های زیستی | دارد (زنده) | خیر (ارزیابی مجدد دارد) | استاندارد ۲۶ | دام مولد، باغ میوه |
مثال‌های کاربردی از صنایع مختلف
جزئیات هر دسته (اندازه‌گیری، استهلاک/استهلاک‌پذیری، افشا)
دارایی‌های مشهود + نکته «زمین مستهلک نمی‌شود»
دارایی‌های ثابت مشهود در زمان خرید یا احداث، بر اساس بهای تمام‌شده شناسایی می‌شوند. بهای تمام‌شده شامل قیمت خرید، هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و سایر مخارج مستقیم است. در دوره‌های بعدی، دارایی‌های مشهود به دو روش قابل ارزیابی هستند:
- مدل بهای تمام‌شده (Cost Model): دارایی به بهای تمام‌شده منهای استهلاک انباشته و کاهش ارزش ارائه می‌شود.
- مدل تجدید ارزیابی (Revaluation Model): اگر مجاز باشد، دارایی بر اساس ارزش منصفانه در تاریخ تجدید ارزیابی ارائه می‌شود.
نکته مهم: زمین به دلیل ماهیت نامحدودش مستهلک نمی‌شود، اما سایر دارایی‌های مشهود مانند ماشین‌آلات و ساختمان‌ها طی عمر مفیدشان مستهلک می‌شوند.
نامشهودها: معیارهای شناخت، بهای تمام‌شده در مقابل تجدید ارزیابی، آزمون کاهش ارزش، افشاهای کلیدی
دارایی‌های نامشهود بخشی مهم از صورت‌های مالی هستند و در کنار آن، آشنایی با مفاهیمی مانند استقراض در حقوق چیست به تحلیل دقیق‌تر منابع تأمین مالی کمک می‌کند و زمانی قابل شناسایی هستند که:
- منبع اقتصادی قابل اتکا ایجاد کنند.
- قابل جداسازی یا ناشی از حقوق قراردادی باشند.
- بهای تمام‌شده آن‌ها به‌طور قابل اتکایی قابل اندازه‌گیری باشد.
اندازه‌گیری:
- در ابتدا بر اساس بهای تمام‌شده شناسایی می‌شوند.
- بعد از آن، بسته به مجاز بودن، می‌توانند بر اساس بهای تمام‌شده یا تجدید ارزیابی ارائه شوند.
کاهش ارزش: دارایی‌های نامشهود باید به‌طور منظم از نظر کاهش ارزش بررسی شوند، به‌ویژه اگر عمر نامحدود داشته باشند (مثل سرقفلی).
افشا: شامل عمر مفید، روش استهلاک، ارزش دفتری و آزمون کاهش ارزش.
سرمایه‌گذاری‌ها: طبقه‌بندی، روش ارزش ویژه برای وابسته/مشارکت خاص، افشاها
سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت بخش دیگری از انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری هستند که بسته به ماهیتشان طبقه‌بندی می‌شوند:
- سرمایه‌گذاری در واحدهای وابسته: جایی که سرمایه‌گذار نفوذ قابل ملاحظه دارد اما کنترل کامل ندارد.
- سرمایه‌گذاری در مشارکت‌های خاص: با مشارکت مشترک در کنترل.
روش ارزش ویژه (Equity Method): سرمایه‌گذاری در ابتدا به بهای تمام‌شده شناسایی می‌شود. سپس سهم سرمایه‌گذار از سود یا زیان واحد سرمایه‌پذیر در صورت‌های مالی او شناسایی می‌شود.
افشا: نوع سرمایه‌گذاری، درصد مالکیت، روش اندازه‌گیری و هرگونه محدودیت در انتقال سود.
دارایی‌های زیستی: سنجه ارزش منصفانه/هزینه و الزامات افشا
دارایی‌های زیستی مانند باغ‌های میوه یا دام‌های مولد، از گروه‌های خاص انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری محسوب می‌شوند که اغلب بر اساس ارزش منصفانه منهای هزینه‌های برآوردی فروش شناسایی می‌شوند. اگر تعیین ارزش منصفانه به‌طور قابل اتکا ممکن نباشد، از بهای تمام‌شده استفاده می‌شود.
افشاها:
- ماهیت و انواع دارایی‌های زیستی.
- مبنای اندازه‌گیری (ارزش منصفانه یا بهای تمام‌شده).
- تغییرات در ارزش طی دوره مالی.
موارد خاص و استثنائات مهم
یکی از چالش‌های اصلی در طبقه‌بندی انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری، موارد خاص و مرزی است.
دارایی‌های غیرجاری نگهداری‌شده برای فروش و عملیات متوقف‌شده (استاندارد ۳۱)
طبق استاندارد ۳۱، دارایی‌هایی که مدیریت قصد فروش آن‌ها را دارد و فروششان به‌طور قطعی در مدت کوتاهی انجام خواهد شد، باید به طبقه «دارایی‌های غیرجاری نگهداری‌شده برای فروش» منتقل شوند.
اصول کلیدی:
- اندازه‌گیری به اقل بهای دفتری و خالص ارزش فروش.
- توقف استهلاک از زمان طبقه‌بندی در این گروه.
همچنین اگر یک بخش عمده از فعالیت شرکت متوقف شود، باید به‌عنوان «عملیات متوقف‌شده» گزارش شود و صورت‌های مالی جداگانه برای آن بخش ارائه گردد.
طبقه‌بندی برخی اقلام مرزی
برخی اقلام مرزی گاهی باعث ابهام در طبقه‌بندی می‌شوند:
- پیش‌پرداخت‌های بلندمدت: اگر انتظار می‌رود طی بیش از یک سال مصرف شوند، غیرجاری محسوب می‌شوند.
- مطالبات بلندمدت: مانند وام‌های پرداختی به اشخاص که در سررسید بیش از یک سال وصول خواهند شد.
- دارایی‌های اجاره‌ای/حق استفاده (ROU Assets): طبق استاندارد اجاره‌ها، این دارایی‌ها در زمره دارایی‌های غیرجاری طبقه‌بندی می‌شوند مگر آنکه اجاره کوتاه‌مدت باشد.
این اقلام نیازمند افشای روشن و دقیق هستند تا استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی دچار برداشت نادرست نشوند
تولیدی/صنعتی (ماشین‌آلات و CIP)
در صنایع تولیدی، بخش عمده‌ای از دارایی‌های غیرجاری شامل ماشین‌آلات و تجهیزات است. این دارایی‌ها برای تولید محصولات استفاده می‌شوند و به‌طور منظم مستهلک می‌شوند. همچنین دارایی‌های در جریان تکمیل (CIP) مثل خط تولید در حال ساخت، تا زمان آماده بهره‌برداری به‌عنوان دارایی در جریان ساخت شناسایی می‌شوند و سپس به دسته دارایی‌های ثابت منتقل می‌گردند.
برای مدیریت پروژه‌های ساختمانی علاوه بر شناخت انواع دارایی‌های غیر جاری، استفاده از بهترین نرم افزار حسابداری پیمانکاری ساختمان می‌تواند فرآیند مالی را ساده‌تر کند.
خدمات/فناوری (نامشهودها: نرم‌افزار، علائم تجاری)
در شرکت‌های فناوری و خدماتی، بیشتر دارایی‌های غیرجاری از نوع نامشهود هستند. به‌عنوان مثال:
- نرم‌افزارهای اختصاصی که هزینه توسعه آن‌ها سرمایه‌ای شده است.
- علائم تجاری و برندها که ارزش اقتصادی بالایی دارند. این دارایی‌ها نشان‌دهنده سرمایه فکری شرکت هستند و نقش مهمی در ایجاد مزیت رقابتی دارند.
کشاورزی (دارایی‌های زیستی مولد مثل دام شیری، تاکستان)
بخش کشاورزی نمونه بارزی از استفاده گسترده انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری است. به‌طور مثال:
- دام‌های شیری که سال‌ها شیر تولید می‌کنند.
- تاکستان‌ها و باغ‌های میوه که هر سال محصول می‌دهند. این دارایی‌ها به‌طور مستمر منافع اقتصادی ایجاد کرده و معمولاً بر اساس ارزش منصفانه در صورت‌های مالی گزارش می‌شوند.
هلدینگ‌ها (سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و روش ارزش ویژه)
شرکت‌های هلدینگ معمولاً بخش زیادی از دارایی‌های غیرجاری خود را به‌صورت سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در شرکت‌های دیگر نگهداری می‌کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها با روش ارزش ویژه شناسایی می‌شوند، یعنی سهم شرکت از سود و زیان واحد سرمایه‌پذیر در دفاتر هلدینگ ثبت می‌گردد.
اشتباهات رایج در طبقه‌بندی و ارائه
اشتباه در مرزبندی جاری/غیرجاری (دامنه زمانی و قصد مدیریت)
یکی از خطاهای پرتکرار، اشتباه در مرزبندی انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری است؛ وقتی که قصد مدیریت یا زمان نقدشوندگی نادیده گرفته می‌شود. برای مثال، دارایی‌ای که انتظار می‌رود ظرف یک سال مصرف شود، نباید به‌عنوان غیرجاری گزارش گردد. همچنین قصد مدیریت در نگهداری یا فروش دارایی نقش مهمی دارد. اگر مدیریت قصد دارد یک سرمایه‌گذاری را در کوتاه‌مدت نقد کند، حتی اگر ماهیت آن بلندمدت باشد، باید به‌عنوان جاری طبقه‌بندی شود.
ثبت استهلاک برای زمین/عدم توقف استهلاک در طبقه «نگهداری‌شده برای فروش»
دو اشتباه پرتکرار دیگر عبارت‌اند از:
- ثبت استهلاک برای زمین: زمین عمر نامحدود دارد و مستهلک نمی‌شود. اما برخی شرکت‌ها به اشتباه آن را مستهلک می‌کنند.
- عدم توقف استهلاک در دارایی‌های نگهداری‌شده برای فروش: زمانی که دارایی به طبقه «نگهداری‌شده برای فروش» منتقل می‌شود، باید استهلاک آن متوقف گردد. ادامه ثبت استهلاک در این شرایط، منجر به ارائه نادرست اطلاعات مالی می‌شود.
سوالات متداول (FAQ)
آیا پیش‌پرداختِ بیش از یک‌سال، غیرجاری محسوب می‌شود؟
بله. اگر پیش‌پرداختی (مثلاً اجاره یا خرید خدمات) بیش از یک دوره مالی یا یک‌سال آینده را پوشش دهد، بخشی از انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری هستند. پیش‌پرداخت‌های کمتر از یک‌سال در بخش دارایی‌های جاری گزارش می‌شوند.
فرق دارایی ثابت مشهود با نامشهود در حسابداری ایران چیست؟
- دارایی‌های ثابت مشهود: دارای ماهیت فیزیکی هستند (زمین، ساختمان، ماشین‌آلات) و قابل لمس می‌باشند. این دارایی‌ها معمولاً استهلاک‌پذیر هستند به‌جز زمین.
- دارایی‌های نامشهود: فاقد ماهیت فیزیکی‌اند اما ارزش اقتصادی دارند (حق اختراع، نرم‌افزار، سرقفلی). این دارایی‌ها معمولاً به‌صورت تدریجی طی عمر مفیدشان مستهلک می‌شوند.
به بیان ساده، دارایی‌های مشهود و نامشهود هر دو از انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری محسوب می‌شوند اما تفاوت اصلی در ماهیت فیزیکی و قابلیت لمس آن‌هاست.
برای دارایی نگهداری‌شده برای فروش چه افشاهایی لازم است؟
طبق استاندارد حسابداری ۳۱، افشاهای زیر برای دارایی‌های نگهداری‌شده برای فروش ضروری است:
- شرح ماهیت دارایی یا گروه دارایی.
- مبلغ دفتری دارایی قبل از طبقه‌بندی.
- مبنای اندازه‌گیری (اقل بهای دفتری و خالص ارزش فروش).
- سود یا زیان ناشی از کاهش ارزش یا برگشت کاهش ارزش.
- اطلاعات مربوط به عملیات متوقف‌شده (در صورت وجود)
نتیجه‌گیری
شناخت درست انواع دارایی های غیر جاری در حسابداری و ثبت صحیح آن‌ها، در کنار به‌کارگیری یک نرم افزار حسابداری پیشرفته، به مدیران، حسابداران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تصویر شفاف‌تری از توان مالی و آینده‌نگری یک کسب‌وکار داشته باشند. در این مقاله دیدیم که دارایی‌های ثابت مشهود، نامشهودها، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و دارایی‌های زیستی هر کدام چه جایگاهی در صورت‌های مالی دارند و چگونه باید اندازه‌گیری، استهلاک و افشا شوند. گزارشگری مالی شفاف و صحیح، یکی از اهداف اصلی وزارت امور اقتصادی و دارایی همچنین به موارد خاص، مثال‌های کاربردی از صنایع مختلف و اشتباهات رایج اشاره کردیم تا بتوانید در عمل تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرید.
