مالیات حق‌ الوکاله چیست؟ راهنمای کامل تمبر مالیاتی

اصطلاح «مالیات حق الوکاله» در عمل معمولاً به تمبر علی الحساب مالیاتی اشاره دارد که باید هنگام تنظیم و استفاده از وکالت نامه انجام شود. مبنای این تکلیف در ماده ۱۰۳ قانون مالیات های مستقیم آمده است:

• مبلغ حق الوکاله باید در وکالت نامه درج شود
• و معادل ۵٪ آن به عنوان علی الحساب مالیاتی با ابطال تمبر پرداخت شود.

این ۵٪ را باید «علی الحساب» دید: یعنی یک پرداخت اولیه مالیاتی که در محاسبات مالیاتی بعدی لحاظ می شود؛ نه اینکه همیشه «مالیات قطعی» درآمد را دقیقاً برابر ۵٪ بدانیم.

مبنای قانونی مالیات حق الوکاله : ماده ۱۰۳ قانون مالیات های مستقیم

ماده ۱۰۳ سه لایه مهم دارد:

1️⃣ حکم اصلی: درج مبلغ حق الوکاله در وکالت نامه و ابطال تمبر ۵٪

2️⃣ حداقل ها: تعیین حداقل تمبر در بندهای (الف) تا (د) بسته به نوع پرونده/مرجع

3️⃣ تبصره ها: قواعد اجرایی و پیامدهای عدم رعایت (تبصره های ۱ تا ۴)

چک لیست اجرایی آماده

• مبلغ حق الوکاله را عددگذاری و دقیق در وکالت نامه ثبت کن (نه عبارت کلی).
• نوع پرونده را مشخص کن و بند درست ماده ۱۰۳ را انتخاب کن (الف/ب/ج/د).
• حداقل تمبر را کنترل کن: تعرفه مرحله ای یا حداقل آیین نامه ای یا فرمول بند د.
• تبصره ۲ را جدی بگیر: اگر پرداخت کننده مشمول است، کسر ۵٪ و واریز تا پایان ماه بعد را در سیستم قفل و پیگیری کن.
• رسید پرداخت/ابطال تمبر را به عنوان پیوست سند نگه دار.
• اگر وکیل عوض شد یا حکم دادگاه مبنا را تغییر داد، تبصره ۳ و ۴ را بررسی کن.

پیشنهاد برای مطالعه : مالیات بر ارث چیست؟ نرخ‌ها، محاسبه و جدول کامل ۱۴۰۴

حداقل تمبر چگونه تعیین می شود؟ (بندهای الف تا د ماده ۱۰۳)

قانون می گوید تمبرِ ۵٪ «در هر حال» نباید از حداقل های مشخص شده کمتر باشد. این حداقل ها به نوع دعوا و مرجع رسیدگی وابسته است:

بند (الف) ماده ۱۰۳: دعاوی و امور مالی

در پرونده های مالی، حداقل تمبر باید بر مبنای ۵٪ حق الوکاله مقرر در تعرفه برای هر مرحله باشد.

نکته عملی: «مرحله» اهمیت دارد (بدوی، تجدیدنظر، فرجام/دیوان… بسته به مورد). حداقل تمبر برای هر مرحله جداگانه معنا پیدا می کند.

بند (ب) ماده ۱۰۳: غیرمالی، موارد بدون بهای خواسته، و برخی کیفری

در این سه حالت، حداقل تمبر بر اساس ۵٪ حداقل حق الوکاله مقرر در آیین نامه حق الوکاله برای هر مرحله محاسبه می شود:

• موضوع وکالت مالی نباشد
• تعیین بهای خواسته قانوناً لازم نباشد
• دعاوی کیفری که تعیین حق الوکاله به نظر دادگاه است

بند (ج) ماده ۱۰۳: کیفری با ادعای خصوصیِ مالی

اگر پرونده کیفری باشد اما ادعای خصوصیِ مالی مطرح شود، برای قسمت مالی، مبنا مطابق بند (الف) خواهد بود.

بند (د) ماده ۱۰۳: اختلافات مالی در مراجع اختصاصی غیرقضایی (محاسبه پلکانی)

برای اختلافات مالی در مراجع اختصاصی غیرقضایی (مثل اختلافات مالیاتی، برخی موارد شهرداری و نظایر آن) که تعرفه خاصی برای حق الوکاله آن مرجع مقرر نشده، قانون یک فرمول «صرفاً از لحاظ مالیاتی» می دهد:

ابتدا «حق الوکاله صرفاً از لحاظ مالیاتی» به صورت پلکانی محاسبه می شود، سپس تمبر = ۵٪ آن عدد است.

در نسخه های اصلاحیِ این بند، درصدها معمولاً به شکل ۵٪، ۴٪، ۳٪ روی پله های مابه الاختلاف آمده است (همراه با نصاب های ریالی). چون نصاب ها ممکن است با اصلاحات یا مصوبات بعدی تغییر کنند

همان بند همچنین بیان می کند این حکم می تواند شامل اشخاصی هم بشود که وکالتاً در این مراجع اقدام می کنند (حتی اگر وکیل دادگستری نباشند)؛ با استثناهای مشخص مثل کارمند مؤدی و برخی بستگان نزدیک که در متن ماده ذکر شده اند.

تبصره های ماده ۱۰۳ مالیات حق الوکاله

تبصره ۱: اثر عدم ابطال تمبر

اگر مفاد ماده رعایت نشود، وکالت در دادگاه ها و مراجع قابل قبول نیست (با رعایت مقررات آیین دادرسی مدنی). در متن تبصره، برای برخی وکالت های ارجاعی نهادهای عمومی/دولتی استثناهایی هم ذکر شده است.

تبصره ۲: کسر ۵٪ در پرداخت های دولتی/شهرداری

در پرداخت هایی که از طرف وزارتخانه ها، مؤسسات دولتی، شرکت های دولتی، شهرداری ها و مؤسسات وابسته انجام می شود، پرداخت کننده مکلف است ۵٪ را کسر و آن را به عنوان علی الحساب مالیاتی وکیل تا پایان ماه بعد به اداره امور مالیاتی محل پرداخت واریز کند.

این تبصره از منظر حسابداری و کنترل داخلی بسیار کلیدی است، چون «کسورات پرداختنی» ایجاد می کند و باید تا سررسید تسویه شود.

تبصره ۳: تعویض وکیل پس از ابطال تمبر

اگر پس از ابطال تمبر، تعقیب دعوا به وکیل دیگری واگذار شود، وکیل جدید مکلف به ابطال تمبر مجدد روی همان وکالت نامه نیست.

تبصره ۴: اختلاف مبلغ مبنای تمبر با مبلغی که دادگاه تعیین می کند

اگر دادگاه حق الوکاله یا خسارت حق الوکاله را بیشتر یا کمتر از مبلغی که مبنای ابطال تمبر بوده تعیین کند، مدیر دفتر دادگاه باید مبلغ قطعی را به اداره مالیاتی اطلاع دهد تا مابه التفاوت محاسبه شود.

پیشنهاد برای مطالعه : تا چه درآمدی معاف از مالیات است؟ (آخرین به‌روزرسانی ۱۴۰۴)

روش محاسبه تمبر حق الوکاله در عمل (گام به گام)

1️⃣ نوع پرونده را تعیین کن: مالی / غیرمالی / کیفری با ادعای خصوصی مالی / مرجع اختصاصی غیرقضایی

2️⃣ بند درست ماده ۱۰۳ را انتخاب کن: الف، ب، ج یا د

3️⃣ مبنای حداقل را استخراج کن (تعرفه مرحله ای یا حداقل آیین نامه ای یا فرمول پلکانی بند د)

4️⃣ تمبر را محاسبه کن:

• حالت های عادی: تمبر = ۵٪ × مبلغ مبنا
• بند د: اول حق الوکاله «صرفاً مالیاتی» پلکانی، بعد تمبر = ۵٪ × همان عدد

5️⃣ تبصره ها را کنترل کن: پرداخت کننده مشمول تبصره ۲ هست؟ وکیل عوض شده؟ حکم دادگاه مبنا را تغییر داده؟

۳ مثال عددی برای مالیات حق الوکاله (شفاف و کوتاه)

مثال ۱: پرونده مالی (بند الف)

فرض: مبلغ مبنای حق الوکاله برای یک مرحله ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال

تمبر = ۵٪ × ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال

مثال ۲: پرونده غیرمالی (بند ب)

فرض: حداقل حق الوکاله آیین نامه ای برای مرحله مربوط ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال

تمبر = ۵٪ × ۵۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۲,۵۰۰,۰۰۰ ریال

مثال ۳: مرجع اختصاصی غیرقضایی (بند د)

در بند د باید دقیقاً از نصاب ها و درصدهای همان متن استفاده شود. اگر طبق متن جاری، درصدها ۵٪/۴٪/۳٪ روی پله های مابه الاختلاف باشد، ابتدا عدد «حق الوکاله صرفاً مالیاتی» را پلکانی به دست می آوری و بعد ۵٪ آن تمبر می شود. (برای مقاله سایت، بهتر است این مثال را با نصاب های دقیقِ آخرین متن تنقیحی پر کنی تا اعداد قابل استناد باشند.)

آیین نامه تعرفه حق الوکاله: دو نکته کلیدی برای جلوگیری از ایراد

در «آیین نامه تعرفه حق الوکاله، حق المشاوره و هزینه سفر وکلای دادگستری» (مصوب ۱۳۹۸/۱۲/۲۸) چند نکته اجرایی پرکاربرد آمده است:

• مبلغ حق الوکاله باید در فرم وکالت نامه درج شود و نوشتن عباراتی مثل «طبق تعرفه» (بدون عدد) قابل اتکا نیست.
• اگر حق الوکاله غیرنقدی باشد، معمولاً لازم است ارزش ریالی آن هم مشخص شود.
• در موضوع کسری تمبر، آیین نامه به روند اخطار و تکمیل تمبر اشاره می کند و در عمل، مفهوم «رفع نقص» پررنگ می شود.

همچنین در مسیر دادرسی، قواعد رفع نقص در قانون آیین دادرسی مدنی (از جمله ماده ۵۴ درباره مهلت رفع نقص) نقش دارد؛ یعنی اگر نقص به موقع رفع نشود، آثار شکلی مهمی می تواند ایجاد کند.

سوالات متداول