چه مقدار با تکنیک های حل مسئله آشنایی دارید؟ آیا از روش های علمی روبرو شدن با مشکل آگاه هستید؟ تکنیک “استخوان ماهی (Fishbone diagram)” یا ایشیکاوا، یکی از روش های کاربردی حل مسئله است. این روش با استفاده از داده های آماری و ابزار های بصری، علت های احتمالی که باعث رخ دادن مشکل شده اند را نشان می دهد.

برای آشنایی بیشتر با این تکنیک و اجرای آن، ادامه این مقاله را مطالعه کنید.

نمودار استخوان ماهی چیست؟

همانطور که اشاره شد، نمودار استخوان ماهی ابزای است برای شناسایی علت و معلول در حل مسئله. این تکنیک تاثیر زیادی روی شناسایی نقص ها، تغییرات، خرابی ها و دلیل رخ دادن هر یک از آنها دارد.

نام گذاری این تکنیک حل مسئله به استخوان ماهی، به دلیل شباهت زیاد آن به اسکلت بندی ماهی است. در این نمودار مشکلات در سر (و به سمت راست) و دلایل ایجاد آن در ستون فقرات ماهی (به سمت چپ) نمایش داده می شوند. در این اسکلت دنده هایی که از پشت منشعب می شوند دلایل عمده را نمایش می دهند و شاخه هایی که از هریک از این دلایل عمده منشعب شده اند، علل احتمالی مشکل را ترسیم می کنند. بسته به علل ایجاد مشکل، این شاخه ها می توانند بیشتر منشعب شوند.

شاید در وهله اول با رسم و درک این نمودار مشکل داشته باشید اما توجه داشته باشید که رسم این نمودار بصری کمک زیادی به مدیران می کند تا درک مناسبی از وضعیت فعلی داشته باشند و به دنبال راه حل هایی باشند که مطمئن هستند مشکل دیگری برای آن ها بوجود نمی آورد.

ابداع نمودار علت و معلول استخوان ماهی

روش ها و تکنیک های حل مسئله را به طور کامل نمی توان به یک شخص یا گروه نسبت داد. این روش ها از دیرباز در شکل های متفاوت اجرا می شده است. روش استخوان ماهی هم از این قاعده مستثنا نیست. طبق تحقیقات، مفهوم نمودار استخوان ماهی از سال 1920 میلادی وجود داشته و مردم از این روش استفاده می کردند؛ اما استفاده کاربردی از آن توسط کائورو ایشیواکا رایج شد. این مهندس ژاپنی در دهه 1960 میلادی به منظور کنترل کیفیت کارخانه کشتی سازی کاوازاکی، این تکنیک حل مسئله را ابداع کرد.

پس از آن نیز شرکت مزدا موتور از این روش بصورت کاربردی در ابعاد وسیع استفاده نمود. هرچند که این شرکت از این روش به عنوان علل یافتن مشکل استفاده نکرد اما نمودار استخوان ماهی، تاثیر زیادی روی پیش گیری از وقوع مشکل در طراحی خودرو های این شرکت را داشت.

مزایا و معایب تکنیک استخوان ماهی

اگر در حل مسئله یا مدیریت بحران شرکت خود قصد استفاده از نمودار استخوان ماهی را دارید، لازم است مزایا و برخی معایب احتمالی این روش را بدانید. این تکنیک بسته به زمان و چگونگی استفاده، مزایا و معایبی را هنگام تجزیه و تحلیل مشکل شامل می شود. در ابتدا مزایای مهم نمودار استخوان ماهی را بررسی می کنیم:

1. اولین و مهم ترین مزیت این روش، شناسایی روابط علت و معلولی مشکلات اصلی است. فهمیدن اینکه چرا مشکلی رخ داده و منشا آن کجاست، با استفاده از نمودار استخوان ماهی سریع تر و راحت تر انجام می شود
2. مزیت مهم دیگری که این روش دارد، تاثیر گذاری مثبت روی بحث و جلسات طوفان مغزی است. این تکنیک با روشن سازی مشکلات، ذهن افراد مشارکت کننده در جلسه را باز تر کرده و ارائه ایده را راحت تر می کند.
3. این روش باعث مطرح شدن سوالاتی در ذهن شما می شود. این که به چه دلیل در هر مرحله مشکلی رخ داده، به بررسی علت اصلی مشکل کمک زیادی می کند.
4. اولویت بندی علل مشکلات به وسیله این روش امکان پذیر است. با اولویت بندی مسائل می توانید راهی سریعتر برای حل مشکلات مهم تر پیدا کنید.

چند مورد از معایب احتمالی نمودار استخوان ماهی را که ممکن است روی فرآیند حل مسئله شما اثر داشته باشد را نیز بررسی می کنیم:

1. افزایش علل نامربوط به مشکل را می توانیم از جمله معایب این روش نام ببریم. هرچند که تمام تکنیک های حل مسئله نیاز به مدیریت صحیحی هنگام اجرا دارند، این روش می تواند باعث سردگمی افراد جلسات طوفان مغزی شود.
2. گاهی رسم این نمودار باعث پیچیدگی بیشتر موضوع می شود. اگر آشنایی کافی با پیاده سازی این روش را نداشته باشید، رسم نمودار استخوان ماهی باعث سردرگمی شما خواهد شد.
3. گاهی این روش رویکرد های متفاوتی را به شما ارائه می دهد. به عنوان مثال در بعضی جلسات ممکن است علل احتمالی زیادی را برای وقوع مشکل پیدا کنید. این تعداد زیاد باعث می شود مشکل به اندازه ای غیر واقعی بزرگ دیده شود؛ یا شاید نتوانید برای مشکلی بزرگ علل کافی پیدا کنید. اینجاست که مشکل کوچک به نظر می رسد و ممکن است به این فکر کنید که با حل چند مورد جزئی، می توانید مشکل خود را از سر راه بردارید.

نحوه رسم نمودار استخوان ماهی

ترسیم نمودار استخوان ماهی، دارای پیچیدگی خاصی نیست. در صورت رعایت اصول آن می توانید بررسی مشکلات خود را بصورت حرفه ای انجام دهید. همانطور که در ابتدای مقاله گفتیم، بصورت کلی مشکلات اساسی در سر و علل مرتبط با آن بدنه ماهی را شکل می دهند. اصول دقیق تر رسم این نمودار را در این بخش بررسی می کنیم.

1. قدم اول برای شروع این تکنیک، نوشتن و به توافق رسیدن کل گروه، با مشکلی است که شرکت با آن روبرو شده است. باید از تمام اعضای تیم خود بخواهید که هر نفر ایده ای بدهد که مشکل چیست و در چه زمانی در چه مکانی رخ داده است. پس از شناسایی مشکل، آن را در سمت راست تخته یا نرم افزار خود بنویسید. یک خط افقی از آن به سمت چپ بکشید. این خط همان ستون فقرات ماهی است که علل مشکل شما را نشان می دهد.
2. در مرحله بعد باید عوامل اصلی که ممکن است بخشی از مشکل باشند را شناسایی کنید. پس از شناسایی عوامل اصلی، هر یک را توسط خطی به ستون فقرات ماهی متصل کنید. این عوامل اصلی می توانند شامل دستگاه ها یا کامپیوتر ها، نیروی انسانی، مواد مورد استفاده یا روش های تعریف شده باشند.
3. در مرحله قبل شما یک مشکل اساسی دارید که با خطی افقی به سمت چپ کشیده شده است. علل اصلی این مشکل هم به این خط افقی وصل شده اند. در مرحله سوم باید علل احتمالی که مربوط به هر علت اصلی است را پیدا کنید. با رسم خط های کوتاه تر از علل اصلی، می توانید این علل احتمالی را به اسکلت استخوان ماهی ترسیم شده وصل کنید. برای مثال اگر علت اصلی شما دستگاه یا کامپیوتر هاست، عوامل وصل شده به آن می توانند روش های نگهداری، سن دستگاه، دوره زمانی تعمیر یا قطعات آن باشند.
4.  اکنون شما یک نمودار استخوان ماهی با مشکل و علل بوجود آمدن آن را پیش رو دارید. با استفاده از روش هایی مانند نظرسنجی، پرسیدن سوالاتی با “چرا” و بررسی های انجام شده، می توانید آزمایش کنید تا متوجه شوید کدام عامل، علت اصلی وقوع مشکل شماست.

ابزار و نرم افزار رسم نمودار استخوان ماهی

گاهی مشکلات به اندازه ای که حس می شوند کوچک نیستند. در جلسات بزرگ طوفان مغزی نمی توانید تنها با یک قلم و کاغد یا تخته، نمودار های شکل گرفته را ترسیم کنید. به همین منظور استفاده یک نرم افزار رسم نمودار استخوان ماهی الزامی است. برای ترسیم چارت و نمودار های خود، نرم افزار Visio می تواند گزینه مناسبی برای استفاده باشد.

جمع بندی

تکنیک استخوان ماهی، به عنوان روشی کلیدی در بررسی عوامل بوجود آمدن مشکل، می تواند کمک حال شما باشد. با توجه به کارایی و اجرای این روش، متوجه شدید که رسم نمودار استخوان ماهی، مکمل خوبی برای تکنیک طوفان مغزی است. تکنیک استخوان ماهی در کارآفرینی و مدیریت، نقش پررنگی را برای حل مسائل بوجود آمده اجرا می کند.

برای مدیریت بهتر بخش های حسابداری کسب و کار خود و خرید نرم افزار حسابداری حرفه ای، پیشنهاد می کنیم با دانلود دموی رایگان نرم افزار حسابداری معین، به مدت یک ماه تمامی امکانات نرم افزار و عملکرد پشتیبانی را به صورت کاملا رایگان مورد ارزیابی قرار دهید و در صورت رضایت اقدام به پرداخت و خرید نرم افزار حسابداری مورد نظر خود کنید و از یک سال پشتیبانی رایگان نیز بهره مند شوید.

اگر نیاز به راهنمایی بیشتری در این زمینه دارید می توانید با همکاران پشتیبانی نرم افزار حسابداری معین در ارتباط باشید.

مقالات مرتبط

پیشنهاد میکنیم مقالات مرتبط به این مقاله را هم مطالعه کنید.

بازاریابی B2B چیست؟

معاملات فصلی چیست؟

حقوق و دستمزد چیست؟

برنامه ریزی مالیاتی چیست؟

اهمیت استعلام چک در معاملات

بودجه بندی سرمایه ای چیست؟

معرفی مالیات مستقیم و غیر مستقیم

نحوه محاسبه مالیات دستگاه کارتخوان

راهکار هایی برای رشد کسب و کار خانگی

5 اشتباه در حسابداری که می تواند منجر به ورشکستگی شود